Voor programmeurs

Foto: Victor Nieuwenhuijs

“Ik hoorde dat er geluisterd werd”, is de titel van het literaire concert dat Armando en Oleg Lysenko de afgelopen twee jaar hebben gegeven. Schrijver, schilder, beeldhouwer, film -en theatermaker Armando leest voor uit zijn grootse oeuvre. Accordeonist en bandoneonist Oleg Lysenko begeleidt hem, laat muziek en literatuur met meesterhand in elkaar vervloeien. Als opening Armando’s filmgedicht ‘der Feldzug’, gerealiseerd door Victor Nieuwenhuijs. Een avond die het publiek bij blijft.
De succesvolle reeks voorstellingen zou dit jaar bijna geen doorgang vinden. Armando moest zich om gezondheidsredenen terugtrekken. Maar de geplande tournee mocht niet afgezegd worden, was zijn mening. Hij vroeg Cherry Duyns , zijn oudste vriend en Herenleed-partner, de honneurs waar te nemen. Aan proza en poëzie van Armando heeft Cherry Duyns zijn verhaal over hun verstandhouding toegevoegd: Eine Mecklenburgische Reise. Een tocht door Duitsland, een tocht door Armando’s wereld van nu.
Een eerbetoon aan een van de meest vooraanstaande en veelzijdige kunstenaars van Nederland.
“Ik hoorde dat er geluisterd werd”, vertolkt door Cherry Duyns en Oleg Lysenko.

Armando (1929) is een hedendaagse uomo universale. Hij is een kunstenaar die zijn gedachtegoed verbeeldt in vele disciplines. Armando is schilder, tekenaar, beeldhouwer en etser. Maar hij is ook schrijver, filmer, theatermaker en tot 2003 violist. Armando werkt al tientallen jaren aan een oeuvre als een huis; een Gesamtkunstwerk met een aantal sterke en consistente thema’s die met eenvoud en kracht worden verbeeld. Armando groeide op in het Amersfoort van de Tweede Wereldoorlog. De oorlogsjaren bepaalden zijn beeld van de mens en vormen de inspiratiebron voor zijn artistieke oeuvre. Armando’s fascinatie voor de tragiek van de mens in een onverschillig landschap wordt in vele disciplines en motieven uitgewerkt. In het werk komen machthebbers, daders en slachtoffers voor. Armando reflecteert op de ongemakkelijke schoonheid van het kwaad, de schuld van het landschap en de tijd die sporen uit het verleden wist. Ondanks de zwaarte van zijn thematiek en de melancholische grondtoon van zijn oeuvre, raakt Armando in zijn theaterwerk, sprookjes en verhalen een lichtere, absurdistische, zelfs humoristische snaar. Armando’s werk is veel bekroond, hij ontving belangrijke prijzen zoals de Herman Gorterprijs, de Multatuliprijs, de VSB Poëzieprijs en de Gouden Ganzenveer. Armando is lid van de Akademie der Künste in Berlijn. Zijn werk is in vele museale en belangrijke particuliere collecties in binnen- en buitenland opgenomen.
Oleg Lysenko (1974,Oekraïne) volgde zijn opleiding aan het muziekcollege van Poltava, waarna hij een beurs won voor de vermaarde Tchaikovsky Nationale Muziek Academie in Kiev.
Na zijn afstuderen in 1999, bracht Oleg zijn eerste CD ‘Awakening’ uit en zette hij zijn studie voort aan de Messiaen Academie in Nederland. Vervolgens specialiseerde hij zich in Argentijnse tango op bayan en bandoneon aan het Rotterdamse Conservatorium. In de categorie “Ensemble” won hij met medestudenten de derde prijs op de Internationale Accordeon Competitie (IAC) in Castelfidardo, Italië. Twee jaar later nam Oleg als solist opnieuw deel aan de IAC en won de eerste prijs met zijn vertolking van een werk van Victor Vlasov: “Vijf gezichten op het land van de Goelag archipel”, tevens het titelstuk van zijn in 2012 verschenen CD.
Oleg heeft o.a. gespeeld met het Rotterdams Philharmonisch Orkest, samen met de Russische bariton Dmitry Hvorostovsky. Hij trad op in de Spiegelzaal van het Concertgebouw voor de AVRO op radio 4 en bij het VPRO televisieprogramma Vrije Geluiden. Oleg heeft een voorliefde voor genre-overschrijdende projecten waarbij beeldende kunst, literatuur en muziek elkaar aanvullen en in elkaar overvloeien. Recent trad hij onder meer op met schrijver en beeldend kunstenaar Armando, beeldhouwer en tekenaar Koenraad Tinel en met de schrijvers Stefan Brijs en Stefan Hertmans en met de vertaler Hans Boland en de journalist/schrijver Peter d’Hamecourt.
www.oleglysenko.com

Cherry Duyns (1944) is film-theatermaker en schrijver. Beschouwt zichzelf bovenal als verhalenverteller. Hij maakte meer dan vijftig documentaires waarvan vele nationaal en internationaal werden bekroond. Tot zijn gelauwerde filmwerk behoren: Levensberichten (1986), De Wording: Observaties bij het ontstaan van vijf kunstwerken (1988), de reeks Toonmeesters (1994, ’97) en De droom van de beer (en de neergang van het Sovjet-circus) (2001). Zijn meest recente documentaire is De Matthäus missie van Reinbert de Leeuw (2016). Met Armando maakte hij het onvergetelijke Herenleed (1971-1997). Armando en Cherry Duyns zijn al meer dan een halve eeuw bevriend, zij tekenden samen voor de Gedaanteverwisseling, een poëtische documentaire film over Berlijn. Als theatermaker regisseerde en schreef Duyns onder meer Windkracht (met André Heuvelman, 2007), Kwam een vogel gevlogen (met Barbara Hannigan en Peter Prommel, 2010) en Koeien, Opera Misha (met Guus Janssen, 2015). Hij debuteerde in 1988 als schrijver met de roman De Zondagsjongen, gevolgd door Dante’s Trompet (1993) en De Chinese knoop (2005). Daarnaast publiceerde hij herinneringen en andere prozastukken onder de titel Achterland (2010). En hij presenteerde zijn fotowerk in het boekwerk Voor mijn ogen (2015). In voorbereiding: de roman Afscheid / Abschied.
Dit jaar bewerkte Cherry Duyns voor de 80- ste verjaardag van prinses Beatrix de voorstelling Kwam een vogel gevlogen, die in het Paleis op de Dam werd opgevoerd.
De muziek van de voorstelling is:
Victor Vlasov – Gulag Suite (zie fragment Vrije Geluiden)
Rubinstein – Russisch en Trepak op.82,N6
Jerzy Petersburski – Tango
Vittorio Monti – Czardas
Igor Strawinsky – Tango
De duur van het programma is ca. 50 minuten, met/zonder pauze?
Een impressie te krijgen zie: https://vimeo.com/194525120
wachtwoord: Armando

In het spoor van de Russische ziel

Door de eeuwen heen is de westerse wereld druk in de weer om te proberen het grote, onherbergzame Rusland in het oosten van het Europese continent te begrijpen. Rusland daarentegen lijkt zich door de geschiedenis heen wel prettig te voelen in de rol van de onbegrepene en draagt niets bij aan het oplossen van het raadsel. De geschiedenis heeft geleerd dat er geen uitzicht is op het doorbreken van grenzen die beide werelden dichterbij elkaar brengen.

Je hoeft er de grote Russische schrijvers als Dostojevski en Toergenjev maar op na te lezen om te begrijpen waarom; Russen begrijpen zichzelf niet. Dostojevski reist naar Europa en bewondert de cultuur, de vooruitgang en de dynamiek van de westerse samenleving, maar vooral dat laatste boezemt hem ook angst in. Hij vlucht uiteindelijk in de gedachte dat een Russisch isolement toch het veiligst is. Het behoud van de klassenmaatschappij waar de onderliggende klasse het geluk pas verdient in de hemel. Tsaar en de orhodoxe kerk leiden het volk naar het geluk in het hiernamaals.
Toergenjev daarentegen ziet dat het westerse model het enige middel is om Rusland te verlossen van zijn conservatieve wortels. Net als Dostojevski houdt hij van Rusland waar hij de ongerepte natuur met hartstocht beschrijft. Dostojevski houdt zich niet bezig met natuurbeschrijvingen. Hij is voortdurend in de weer zijn eigen utopische Rusland te scheppen. In tegenstelling tot Dostojevski heeft Toergenjev compassie met de Russische mens die hij met liefde beschrijft waar Dostojevski zijn landgenoten schildert in een voortdurende staat van extremisme, in karakter, in denken.
Dostojevski wil ons doen geloven dat het Russische volk een uitverkoren volk is. Toergenjev blijft dichter bij de werkelijkheid. Zijn karakters zijn echte mensen van vlees en bloed die een westerling kan herkennen. Dostojevski laat ons een Rusland na dat we vandaag herkennen in de wijze waarop de Russische leiders, de kerk en de elite zich gedragen. Toergenjev legde het hoofd uiteindelijk neer in het door hem bewonderde Europa. Zijn erfenis is het Rusland van de hoop.
Wat vertelt ons dat allemaal, deze boodschap van de Russische literatuur?
Het heeft geen zin te proberen Rusland te begrijpen zolang Russen zelf ronddolen als vreemden in hun eigen onmetelijke land. Wat we kunnen doen is verhalen vertellen over Russen en hun leven. Verhalen die voortkomen uit mijn leven onder de Russen voor meer dan dertig jaar. Het bruisende leven in de metropolen als Moskou en Sint Petersburg, maar ook in mijn dorp Ignatevskoje dat weggedoken ligt in een van de mooiste provincies van Rusland, Kaloega.
Natuurlijk duiken we met die verhalen ook de geschiedenis in, want als geen ander land op het Europese continent is geschiedenis niet gerelateerd aan het verleden, maar aan het heden. Bij al die verhalen hoort muziek die de Russische sfeer onderstreept. Hoewel de Russische cultuur tot late bloei kwam, pas goed in de negentiende eeuw, overspoelde het de wereld met de prachtige composities van beroemde componisten. De literaire scheppingsdrang kende geen grenzen en de creatieve tijd van de theaterproducenten was bloedstollend in drama, ballet en opera. Door de aderen van Oleg Lysenko stroomt het Slavische bloed dat nodig is om de Russische muziek te vertolken zoals hun scheppers het hebben bedoeld. Samen duiken Oleg en ik een avond lang in het spoor van de Russische ziel, een fenomeen dat door veel Russen wordt gekoesterd als veilige schuilplaats tegen een buitenwereld die ‘ons maar niet wil begrijpen’.

Oleg Lysenko en Hans Boland presenteren: DE SNEEUWSTORM van ALEXANDR POESJKIN Het is 1812, Napoleon staat op het punt Rusland binnen te vallen. Zonder enige notie van het dreigende gevaar zijn Masja, een lief meisje van zeventien, en Vladimir, een jonge vaandrig met verlof, wanhopig verliefd. Een huwelijk zit er niet in, want zij is rijk en hij arm. Zij besluiten stiekem te trouwen en ervandoor te gaan. Een sneeuwstorm gooit roet in het eten… Alexandr Poesjkin (1799-1837) is zonder meer de primus inter pares van de grote Russische klassieke schrijvers. Hij wordt tot op de dag van vandaag massaal door alle Russen in de leeftijd van vier tot over de honderd op handen gedragen. Poesjkin is met geen enkele van zijn collega’s te vergelijken, sterker nog, zowel met zijn werk als met zijn persoon vormt hij een verbluffend contrast met de groten na hem: Gogol, Toergenjev, Dostojevski, Tolstoi en Tsjechov. Bij hen zoeken wij als niet-Russen naarstig naar de Russische ziel, bij Poesjkin niet, of veel minder. Poesjkin lijkt de lichtvoetigheid zelve en wordt niet voor niets altijd en eeuwig vergeleken met Mozart. Zijn stijl is puntig en bondig. Zijn geest is doortrokken van westerse waarden: vrijheid van de individu, onafhankelijk denken, democratische idealen. Hoewel Poesjkin hoofdzakelijk poëzie schreef, is hij ook in zijn proza onovertroffen. De combinatie van vaart, spanning en humor zorgt voor een vertellerskunst die haar gelijke niet kent. Maar wat Poesjkin vooral zo bijzonder maakt is het diepe menselijke gevoel, zonder enige sentimentaliteit maar ook zonder enige reserve, dat uit al zijn werk spreekt. In een duo-voorstelling van een uur brengen Hans Boland en Oleg Lysenko Poesjkins magnifieke korte verhaal ‘De sneeuwstorn’. Boland heeft het complete verzamelde werk van Poesjkin vertaald, waarvoor hij in 2015 werd onderscheiden met de Martinus Nijhoff Prijs, de belangrijkste onderscheiding voor literair vertalers; ook geldt hij als een zeer bekwaam voordrachtskunstenaar. Lysenko is een virtuoos accordeonist (conservatoria van Kyïv en Rotterdam) en heeft een voorliefde voor discipline-overschrijdende projecten waarin literatuur en muziek elkaar aanvullen en in elkaar overvloeien; voor ‘De sneeuwstorm’ heeft hij zich vooral laten inspireren door de ‘muzikale illustraties’ die de bekende componist Georgi Sviridov (1915-1998) in 1975 bij Poesjkins verhaal schreef. Oleg speelt er eigen transcripties van ‘De sneeuwstorm’suite op de bayan. https://www.youtube.com/watch?v=xhDxTdxQJfI

‘Muziek voor de Overtocht’ is een bijzondere voorstelling op de grens van beeldende kunst, muziek en literatuur. Met AKO-literatuurprijswinnaar Stefan Hertmans en zijn ‘Oorlog en terpentijn’, beeldend kunstenaar Koenraad Tinel en Oleg Lysenko als muzikant. Een cross-over waarbij Stefan Hertmans voordraagt uit zijn indrukwekkende boek ‘Oorlog en Terpentijn’, Koenraad Tinel live tekent, met projectie op een groot scherm, en Oleg op de bayan speelt.

De zaal kijkt ademloos toe. Een prachtige combinatie: de rustige dictie van Hertmans, de melancholische muziek en de witte vellen waarop steeds weer de mooiste tekeningen verschijnen. Mocht dit een eenmalige voorstelling zijn, dan is dat zonde: het trio zou er gewoon het land mee in kunnen, zo bijzonder is het!
Volkskrant 16-11- 2014

Hieronder een video-opname van de première in Flagey, Brussel:
https://vimeo.com/164696224